કુપોષણ એ શરીર માટે લાંબા સમય સુધી જરૂરી સંતુલિત આહારની ગેરહાજરી છે. કુપોષણનું મુખ્ય કારણ યોગ્ય ખોરાક ન મળવો. બાળકોમાં જોવા મળતો આ રોગ જીવલેણ પણ સાબિત થાય છે. અને જો તેની સમયસર સારવાર ન કરવામાં આવે તો તેનો ભોગ પણ થઈ શકે છે. આ રોગ શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર ખરાબ અસર કરે છે. અને સાંદ્રતાનો અભાવ છે. શરીર અત્યંત નબળું પડી જાય છે. અને અનેક રોગોનો ભોગ બને છે.
તેની પકડનું મુખ્ય કારણ શરીરમાં પોષક તત્ત્વોનો અભાવ છે. આ રોગ નાના બાળકો અને સગર્ભા સ્ત્રીઓમાં વધુ જોવા મળે છે. બાળકો અને સગર્ભા સ્ત્રીઓ જેમને યોગ્ય આહાર નથી મળતો તે આ રોગનો ભોગ બને છે. આ રોગ એવા લોકોમાં થાય છે જે શાકભાજીનું પ્રમાણ ખૂબ ઓછી માત્રામાં લે છે
કુપોષણનાં લક્ષણો:
જો હંમેશા ઉર્જા ની કમી મેહસૂસ થતી હોય, તો તે એક લક્ષણ હોઈ શકે છે. કે પૂરતી માત્રામાં આર્યન નથી મેળવી રહ્યા. જ્યારે શરીરના ભાગોમાં ઓક્સિજન અને પોષક તત્ત્વોને પમ્પ કરવા માટે પૂરતી લાલ રક્ત કોશિકાઓ ન હોય ત્યારે એનિમિયા તરફ દોરી શકે છે.ઘણા પુખ્ત વયના લોકોના ખોરાકમાં પૂરતા પ્રમાણમાં પ્રોટીન નથી.
જો એનિમિયા હોય અથવા પૂરતી માત્રામાં પ્રોટીન અથવા ચોક્કસ વિટામિન્સ ન મેળવી રહ્યાં હો તો આ થઈ શકે છે. જ્યારે શરીરમાં પોષક તત્ત્વોમાં ખુબ જ ઓછા હોય ત્યારે તે શરીરની સૌથી મહત્વપૂર્ણ અંગો ને પોષક તત્ત્વો મોકલે છે, જેમ કે હૃદય. જેનો અર્થ એ થાય છે કે વાળ ને ખુબ જ ઓછું પોષણ મળે છે.કુપોષણ ત્વચાને અસર કરી શકે છે, તે શુષ્ક, પાતળી અને નિસ્તેજ બનાવે છે.
કુપોષણ નખમાં ઘણા ફેરફારો કરી શકે છે. વાળની જેમ, નખ પાતળા અને બરડ થઇ શકે છે, પરંતુ અન્ય લક્ષણો પણ હોઈ શકે છે. એમાંથી એક નખ છે જે ચમચી જેવા વળાંક, ખાસ કરીને તમારી તર્જની અથવા ત્રીજી આંગળી પર.એનો અર્થ એ થાય છે કેશરીર માં આર્યનખુબ જ ઓછું છે. નાખ ખરબચડા અંથવા નેઇલ બેડ થી અલગ થઇ શકે છે. આર્યનની સમસ્યા ઉપરાંત, નખની સમસ્યાઓમાં પ્રોટીન, કેલ્શિયમ, અથવા વિટામિન એ, બી૬, સી, અને ડી નીચલા સ્તરને કારણે થઈ શકે છે.
મોં એ પેહલી જગ્યા છે. જ્યાં કુપોષણ ના લક્ષણો દેખાય છે. વિટામિન સી ની અછતથી રક્તસ્રાવ, ગમ ના બળતરાનાનું કારણ બની શકે છે. ગંભીર કિસ્સાઓમાં, દાંત પણ ગુમાવી શકો છો. જો સંધિવા અથવા ઢીલા દાંત હોય, તો ભોજન ની પસંદગીઓ બદલવાની જરૂર છે. કુપોષણ બેધારી તલવાર જેવી બની જાય છે. જો મોં દુઃખે છે અને દાંતની સમસ્યાઓ છે, તો તંદુરસ્ત ખોરાક ખાવવાનું પણ મુશ્કેલ બની જાય છે.અને તે દાંતને તંદુરસ્ત રાખવા મુશ્કેલ બનાવે છે.
ઝીંકની અછત આંતરડામાં બેક્ટેરિયાના સંતુલનને અસ્વસ્થ કરી શકે છે, જેના લીધે ઝાડા થઈ શકે છે.તે લાંબા સમય સુધી ટકી શકે છે કારણકે પાચન તંત્રને પાણી અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ લેવા માટે પૂરતી ઝીંક નથી. કબજિયાતથઇ શકે છે જો પૂરતા ફાઈબર અનાજ, ફળો, અને શાકભાજીમાં મળી શકતા ન હોય.
જો સરળતાથી વાગી જાય કોઈ પણ ચોક્કસ કારણ વગર (જેમ કે કૂદવું. કોઈ ના સાથે અથડાવું). વિશેષરૂપે, પાસે પ્રોટીન, વિટામિન સી,અથવા વિટામિન કે નો અભાવ હોઈ શકે છે, જે તમામ જખમોને મટાડવા માટે જરૂરી છેયોગ્ય પોષણ વિના, શરીરમાં ચેપ અથવા કેન્સર જેવી બીમારીઓ સામે લડવા માટે પૂરતી શ્વેત રક્ત કોશિકાઓ નથી. મજબૂત રોગ-પ્રતિરક્ષિત તંત્ર માટેના કેટલાક મહત્વપૂર્ણ પોષક તત્ત્વો પ્રોટીન અને ઝીંક છે, વિટામીન એ, સી અને ઇ સાથે.
બાળકો જ્યારે કુપોષિત હોય છે ત્યારે તેમની ઉંમર કરતા ઘણા નાના દેખાતા હોય છે. આંખો ડૂબી જાય છે અને શરીરની પ્રતિરક્ષા નબળી પડે છે.પેટનું ફૂલવું, વધારે રડવું, ચીડિયાપણું એ પણ કુપોષણના લક્ષણો છે.
કુપોષણથી બચવા ના ઉપાય:
કુપોષણથી બચવા માટે, પુષ્કળ લીલા શાકભાજી પીવો. લીલી શાકભાજી ખાવાથી આ રોગથી બચી શકાય છે. સ્પિનચ, કઠોળ, ગાજર, કોબીજ અને અન્ય પ્રકારની શાકભાજી વિટામિન અને ખનિજોમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે અને તેને ખાવાથી બાળકોને સ્વસ્થ શરીર મળે છે.
કઠોળની અંદરના તત્વો આ રોગને મૂળમાંથી દૂર કરે છે. બાફેલી શાકભાજી કાપો અને તેને ઉકાળો અને તેમાં મીઠું છાંટો. આ શાકભાજી અને અન્ય શાકભાજી એક મહિના સુધી ખાવાથી શરીરને તમામ પ્રકારના વિટામિન અને ખનિજો મળે છે.કુપોષણથી બચવા માટે, અખરોટ ખાઓ. અખરોટમાં મોનો સંતૃપ્ત ચરબી હોય છે. જે આરોગ્ય માટે ફાયદાકારક છે અને અખરોટ ખાવાથી કુપોષણ સુધરે છે.
દૂધ આરોગ્ય માટે સારું માનવામાં આવે છે અને દૂધ પીવાથી શરીર અંદરથી મજબુત બને છે. શરીરને અનેક પ્રકારની બીમારીઓ સામે લડવાની શક્તિ પણ મળે છે. કુપોષણના કિસ્સામાં, બાળકોને દરરોજ ઓછામાં ઓછું 300-500 મિલી દૂધ આપો. જ્યારે સગર્ભા સ્ત્રીઓ દિવસમાં બે ગ્લાસ દૂધ પીવે છે. દૂધ પીવાથી શરીર આ રોગ સામે લડવામાં શક્તિ મેળવે છે. અને હાડકાં મજબૂત બને છે. દૂધ ઉપરાંત, આહારમાં ચીઝ, દહીં અને દૂધના અન્ય ઉત્પાદનોનો પણ સમાવેશ થવો જોઈએ.
કિસમિસ ખાવાથી શરીર આ રોગથી મુક્તિ મેળવે છે. તેથી, બાળકો અથવા સગર્ભા સ્ત્રીઓ, જે કુપોષણની પકડમાં છે, તેમને કિસમિસ આપે છે. રાત્રે, 50 ગ્રામ કિસમિસને પાણીમાં પલાળો. સવારે કિસમિસને પાણીમાંથી કાઢી ને ખાઓ. સતત 3 મહિના કિસમિસ ખાવાથી શરીર કુપોષણ મુક્ત બનશે અને વજન પણ વધવા લાગશે. ગરમ દૂધ સાથે કિસમિસ ખાવાથી પણ ફાયદો થાય છે.
કાળા શેકેલા ચણા ખાવાથી શરીરને પોષણ મળે છે. અને કુપોષણનો રોગ સુધરે છે. શેકેલા ચણા સિવાય પાણીમાં પલાળીને પણ શરીરને ફાયદો થાય છે. એક વાટકી કાળા ચણા પાણીમાં પલાળીને સવારે પીવો. દરરોજ 2 અઠવાડિયા સુધી દરરોજ ખાવાથી શરીરમાં શક્તિ આવે છે. અને પોષક તત્ત્વો શરીરમાં ઉપલબ્ધ થશે.
