કાસનીનો છોડ પ્રસિદ્ધ છે. ઘણાં શહેરોમાં તે થાય છે. તેની ઘણી જાત હોય છે. કાસનીનાં પાન મોટાં, લાંબા, ખરસર હોય છે. એની ડાંડલી ચાર ફૂટ કે તેથી વધારે લાંબી હોય છે. એની ડાળી ઢીલી તથા તેનું ફૂલ આસમાની રંગનું હોય છે. કાસનીનાં પાન નાનાં, ફૂલ પણ નાનું આસમાની રંગનું હોય છે.
હવા, જગ્યા અને વખતના ફેરફાર ઉપર કાસનીના સ્વાદ, રંગ વગેરેનો આધાર હોય છે. ઉનાળમાં થતી કાસનીમાં કડવાશ ઘણી હોય છે. તે શરદીની અસર ટાળે છે. કાસનીને ‘ખંડરીલી’ કહે છે. તે જંગલી જાતને મળતી આવે છે. એનું ફૂલ પીળું, આશ પડતું હોય છે. એની ડાળીઓ પર ગુંદર નીપજે છે. તે ઘણો ચીકણો હોય છે. આ ઉપરાંત જંગલી કાસની પણ થાય છે. તેનું વાવેતર શિયાળામાં થાય છે.
કાસની ગુણમાં શીતળ તથા પિત્તશામક છે. તે પાચક પણ છે. તે મૂત્રલ તથા યકૃતને ફાયદો કરનાર છે. એનાથી ભૂખ લાગે છે. તે સહેજ રેચક પણ છે. કાસનીનો કવાથ બનાવીને પીવાથી પિત્ત તથા કમળાની અસર મટે છે. એ પિત્ત, લોહી અને તરસ માં ઘટાડો કરે છે. કાસની પીવાથી પ્લીહાની વ્યાધિ દૂર થાય છે. એ જલંદરમાં પણ ઘણો ફાયદો કરે છે. કાસનીને ,ખાકસી અને સીકંજબીન સાદ સાથે પીવાથી પિત્તની ઊલટી બંધ થાય છે.
શીતળા વગેરેમાં પણ ફાયદો કરે છે તેનાં પાનનું પાણી એકલું અથવા સરકા સાથે ચોપડવાથી ગરમીમાં આવેલી આંખો મટે છે. તેની જડના ઉકાળાને સરકા સાથે મેળવી કોગળા કરતા દાઢનું દર્દ પણ મટે છે. તેના પાનનો લેપ જવના લોટ સાથે કરવાથી હૃદયના ધબકારને સુધારે છે.
કાસની ૨૨ ગ્રામ, વરિયાળી ૧૦ ગ્રામ, કાસનીની જડ ૫૦ ગ્રામ, ગુલાબનો ફૂલ ૨૦ ગ્રામ એ દરેકને અધકચરા કરી દોઢ લિટર પાણીમાં એક રાત્રિ પલાળી રાખવું. પછી સવારે ઉકાળી, ગાળી તેમાં એક કિલો સાકર નાખી ચાસણી બનાવી શરબત તૈયાર કરવું. આ શરબતના સેવનથી યકૃત દર ઉપરાંત જલંદરથી પીડાતાં દર્દીને રાહત થાય છે.
જો આખો દિવસ કામ કર્યા પછી માથાનો દુખાવો થાય છે, તો આ રીતે કાસનીનો ઉપયોગ ફાયદાકારક છે. કાસનીના બીજનું ચૂર્ણ (1-2 ગ્રામ) અથવા કાઢો (10-20 મિલી) નું સેવન કરવાથી માથાનો દુખાવો ઓછો થાય છે. કાસનીના પાનનો રસ ચંદન સાથે વાટીને કપાળ પર લગાવવાથી માથાનો દુખાવો ઓછો થાય છે.
લોહીની ઉલટીથી રાહત મેળવવા માટે કાસની ખૂબ ઉપયોગી છે. 2 ગ્રામ કાસનીના પાંદડા પીસીને ઠંડા પાણી સાથે લેવાથી લોહીની ઉલટી માં રાહત મળે છે. કમળોમાં 5-10 મિલી કાસનીના પાનનો રસ લેવાથી ફાયદો થાય છે. યકૃતને સ્વસ્થ બનાવવા માટે, કાસનીના ફૂલોનું શરબત પીવો અને તે લીવરને લગતા રોગોમાં ફાયદો આપે છે
જો કોઈ રોગને કારણે યોનિમાં સોજો આવે છે, તો પછી કાસનીના મૂળ ને બારીક પીસી લો. આ પેસ્ટને યોનિમાં લગાવવાથી અને યોનિમાર્ગમાં દુખાવો અને યોનિમાર્ગની બળતરા ઓછી થાય છે. સફેદ પાણીની સમસ્યા પણ દૂર થાય છે. આજકાલ દરેક વ્યક્તિ તણાવ અને કામના દબાણને કારણે અનિદ્રાની સમસ્યાથી પરેશાન છે.
પીતપાપડો, ગિલોય, નાગરમોથ અને ખસખસને કાસનીના પાન સાથે ભેળવીને ઉકાળો. 15-20 મિલી ઉકાળો લેવાથી તરસ, બેચેની, ઊંઘની સમસ્યા, પેશાબ કરતી વખતે બળતરા અને તાવમાં રાહત મળે છે. પેશાબની તકલીફનો અર્થ પેશાબ કરતી વખતે ખંજવાળ અને દુખાવો, તૂટક તૂટક પેશાબ વગેરે. કાસનીના બીજના ઉકાળો બનાવીને 15-20 મિલિલીટર આ ઉકાળો પીવાથી પેશાબના રોગોમાં ફાયદો થાય છે.
આજના પ્રદૂષણથી ભરેલા વાતાવરણમાં દરેક વ્યક્તિ ત્વચા પર થતી ફોલ્લીઓથી પરેશાન છે. કેટલાક સંશોધનમાં કાસનીનો અર્ક વિવિધ પ્રકારના કેન્સરના ગાંઠોને ઘટાડવામાં અસરકારક સાબિત થાય છે.જો કે, પ્રારંભિક અહેવાલો સૂચવે છે કે આ કાસનીમાં મળેલા ફ્ર્યુકટન્સને કારણે છે જેમાં એન્ટી-ગાંઠ ગુણધર્મો અને એન્ટીઑકિસડન્ટો છે.
તેમા હાજર પોલિફેનોલ્સ અને ફાયટોકેમિલ્સ, સ્તન કેન્સર અને કોલોરેક્ટલ કેન્સર સહિત વિવિધ પ્રકારના કેન્સરની રોકથામમાં પણ મદદ કરે છે. કાસની, સફેદ સુખડ, રતાંજલી, જેઠીમઘનો શીરો, બાવળનો ગુંદર, કપૂર એ બધી ચીજો યોગ્ય માત્રામાં લઈ તેને મેળવવું પછી ચૂર્ણ કરી ગુલાબના પાણીમાં તેની નાની નાની ગોળી બનાવવી. આ ગોળીના ઉપયોગથી હૃદયની મજબૂતી વધે છે. ધબકારા પણ નિયમિત થાય છે. ખાંસી મટાડે છે. યકૃતની ગાંઠ પણ નરમ કરે છે.