આપણાં આયુર્વેદિક ગ્રંથો માં વિવિધ પ્રકાર ના ચેપ અને અસાધ્ય રોગો થી કેવી રીતે રક્ષણ મેળવવું અને તેને કેવી રીતે નિયંત્રિત કરવું તે વિશેની વિગતો આપેલી છે. આયુર્વેદના પ્રાચીન ગ્રંથો કેટલાક ચેપ નિયંત્રણ સિદ્ધાંતો દર્શાવેલ છે અને આપણને કહે છે કે શું કરવું જોઈએ અને શું ન કરવું જોઈએ. ચેપ અને રોગો થવાની સંભાવનાને ઘટાડવા માટે તમારે આ સિદ્ધાંતો અપનાવવી અને આજીવન જીવનભર અભ્યાસ કરવો જ જોઇએ. જો કે, આયુર્વેદ તમામ રોગોને નિયંત્રણમાં રાખવા માટેના સૂચનો પણ પ્રદાન કરે છે, પરંતુ અમે આ લેખમાં મુખ્યત્વે ચેપ નિયંત્રણ સિદ્ધાંતોની ચર્ચા કરીશું.
આયુર્વેદિક ચેપ નિયંત્રણ સિદ્ધાંતો: ચાલો ચર્ચા કરીએ કે આયુર્વેદિક ગ્રંથો ચેપને નિયંત્રણમાં રાખવા માટે શું કહે છે:
જાગ્યા પછી તરત કરવા જેવુ કામ: હાથ વ્યવસ્થિત ધોવા જોઈએ. દાંત ચોખ્ખા રાખવા જોઈએ. જીભ ને સ્વચ્છ રાખવી જોઈએ. મો ને નિયમિત રીતે સાફ કરતું રેવું જોઈએ. વાળ બરાબર ઓળેલા રાખવા. અને નિયમિત સ્નાન કરવું જોઈએ.
ઉપરોક્ત કાર્યો શરીર ને સ્વચ્છ રાખવામાં મદદ કરે છે, જે ચેપને નિયંત્રણમાં રાખવા માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. રસોડામાં જતાં પહેલા અને ભોજન રાંધવા પહેલા , ઘરની બીજી વસ્તુઓને સ્પર્શ કરવા અને પૂજા-અર્ચના કરવા અથવા સવારનું ધ્યાન કરતા પહેલા આ બધા પગલાંને અનુસરવું જોઈએ. (સુશ્રુત સંહિતા, ચિકિત્સા સ્થાન 24)
ખાતા પહેલા હાથ-પગ ધોઈ લો: ખોરાક ખાતા પહેલા તમારા હાથ અને પગ ધોઈ લો. તમારા હાથ અને પગ ધોયા વિના ખોરાકને સ્પર્શશો નહીં. જો તમને પેશાબ લાગ્યો હોય અથવા જાજરું જાવું પડે એમ લાગતું હોય તો તમે પહેલા એ કરી લ્યો અને પછી જમવા બેસો તે પહેલાં તમારા પગ અને પગને બરાબર ધોઈ લો.
અન્ય દ્વારા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી ચીજોનો ઉપયોગ કરશો નહીં: બીજા લોકો દ્વારા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી વસ્તુઓ ન પહેરવા અથવા તેનો ઉપયોગ ન કરો. આ વસ્તુઓમાં સમાન ટુવાલ, કપડા, ઘરેણાં, શોભા, પગરખાં વગેરેનો ઉપયોગ શામેલ છે.
એકવાર તમે પહેરી લીધા પછી તમારે તે જ કપડા ધોયા વિના ન પહેરવા જોઈએ. કપડા ધોવા કપડામાંથી સુક્ષ્મજીવાણુઓ અને ગંદકી દૂર કરવામાં મદદ કરે છે. તમારી પાસે ત્રણ પ્રકારનાં કપડાં હોવા જોઈએ. જેમ કે તમે સૂવાના સમયે પહેરી શકો તેવા, તમે બહાર જતા હોય ત્યારે અથવા કામ પર જતા હોવ ત્યારે કે તમે ઘરની અંદર અથવા પૂજા દરમિયાન પહેરો શકો તેવા.
આપણે ભીના કપડાં ન પહેરવા જોઈએ. તે ચેપના સંક્રમણને ટાળવા માટે મદદ કરે છે. ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિ દ્વારા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી વસ્તુઓ તમારામાં રોગનું કારણ પણ બની શકે છે. ચેપ સંક્રમણની તે સૌથી સામાન્ય રીત છે. જ્યારે તમે અન્ય લોકો અથવા દૂષિત સપાટીઓ દ્વારા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી વસ્તુઓને સ્પર્શ કરો છો અથવા તેનો ઉપયોગ કરો છો, ત્યારે સૂક્ષ્મજીવાણુઓ તમારા શરીરમાં પ્રવેશી શકે છે. તે એક વ્યક્તિથી બીજામાં ચેપ ફેલાવી શકે છે. ખંજવાળ સહિતની ત્વચાના કેટલાક રોગો, આવા પ્રકારનાં ચેપ સંક્રમણનું પરિણામ છે. તમે આ સિદ્ધાંતને અનુસરીને સામાન્ય શરદી, COVID 19 અને આવા અન્ય રોગોથી પણ બચી શકો છો.
છીંક અને ખાંસી વખતે તમારા ચહેરાને ઢાંકી દો: છીંક આવે , ત્યારે તમારા નાક, મોં અને ચહેરાને ઢાંકી દો. તેથી, આયુર્વેદ નીચેની બાબતો કરતી વખતે તમારા નાક, મોં અને ચહેરાને ઢાંકવાની -ભલામણ કરે છે: ખાંસી, ભારે શ્વાસ લેવો અથવા જ્યારે ઉંડો શ્વાસ લેવો,છીંક આવે છે. આ બધી બાબતો એક વ્યક્તિથી બીજામાં ચેપ ફેલાવતા અટકાવે છે. વાળ, કાન, નાક, આંખો અને ચહેરાને સ્પર્શશો નહીં.
આયુર્વેદ ભલામણ કરે છે – તમારા વાળ, કાન, આંખો, નાક, ચહેરો, દાંત અને તમારા શરીરના અન્ય ભાગોને સ્પર્શ અથવા ઘસવું નહીં. વાળ, ચહેરો, નેઇલ, કપડા અને શરીરના ભાગોને હલાવતા નહીં.ખાસ કરીને કોઈ નક્કર કારણ વિના તમારી ઇન્દ્રિયો (નાક, કાન, આંખો, જીભ, ત્વચા) ને સ્પર્શશો નહીં.
દાંતથી તમારા નખ અથવા વાળ કાપો નહીં. તેથી, તમારે તમારી આંગળીઓ અથવા વાળ તમારા મો માં ન મૂકવા જોઈએ. તમારા હાથ ચેપ સંક્રમણનો મુખ્ય સ્રોત છે. સામાન્ય રીતે, તમે તમારા હાથથી વિવિધ વસ્તુઓને સ્પર્શ કરો છો. આ વસ્તુઓમાં પડદા, દરવાજા, પથારી, ખુરશી,કબાટ અને અન્ય વસ્તુઓ શામેલ છે, જે સુક્ષ્મજીવાણુઓથી પણ દૂષિત થઈ શકે છે. આવી વસ્તુઓને સ્પર્શ કર્યા પછી, જ્યારે તમે તમારા ચહેરા, આંખો, નાક અથવા તમારા શરીરના અન્ય ભાગોને સ્પર્શ કરો છો, ત્યારે સૂક્ષ્મજીવાણુઓ તમારા શરીરમાં પ્રવેશી શકે છે અને ચેપ લાવી શકે છે. તમારા વાળ, શરીરના ભાગો, કપડા અને શરીરને ધ્રુજારી આસપાસના વિસ્તારને પણ દૂષિત કરી શકે છે. જો તમને પહેલેથી જ ચેપ લાગ્યો છે, તો તે ચેપને અન્ય લોકોમાં પણ ફેલાવી શકે છે.
હંમેશાં પગરખાં અથવા ચંપલ પહેરો: તમારે હંમેશા પગ માં પગરખાં અથવા ચંપલ પહેરવા જોઈએ. તે રોગોથી બચાવે છે અને માઇક્રોબાયલ ટ્રાન્સમિશન ઘટાડે છે.
તમારા પગ વ્યવસ્થિત ધોવા: ઘરે આવ્યા પછી, તમારે તમારા પગ ધોવા જોઈએ. તે પગમાંથી ગંદકી અને સુક્ષ્મજીવાણુઓને દૂર કરે છે, રોગોથી બચાવે છે અને થાક ઘટાડે છે. તે દૃષ્ટિની દ્રષ્ટિ પણ સાચવે છે અને સ્પષ્ટ દ્રષ્ટિ પ્રદાન કરે છે. તે આપણને સુક્ષ્મજીવાણુઓથી રોકે છે અને રોગોથી બચવા માટે મદદ કરે છે.