શું આયુર્વેદિક ચિકિત્સા ની કોઈ આડઅસર છે?

આયુર્વેદ વિશેનો સૌથી સામાન્ય પ્રશ્ન છે, શું આયુર્વેદિક દવાની આડઅસર થાય છે કે નહીં. વનસ્પતિમાંથી બનેલી ઔષધિ ઘણી બીમારીઓને મટાડે છે. અમુક દેશી દવાઓ શરીરમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારે છે. જ્યારે અમુક ઔષધિઓ અપચો દૂર કરે છે, ચેતાતંત્રને સામાન્ય બનાવે છે, પેટ ભારે થઈ ગયું હોય તો, એને નરમ બનાવે છે અને આપણી ગ્રંથિઓને બરાબર ચલાવે છે.

સંતુલન એ સિદ્ધાંત છે.

આયુર્વેદ મુજબ આ દુનિયાની દરેક વસ્તુનો ઉપયોગ દવા તરીકે થઈ શકે છે. તે તમારા ખોરાક,ઔષધિઓ અને અન્ય કુદરતી ઘટકો હોઈ શકે છે. જેમ કે એક સિક્કાની બે બાજુ હોય છેતેવી જ રીતે દરેક વસ્તુની કેટલીક સારી અને ખરાબ અસરો હોય છે. સમજદાર વ્યક્તિ ઝેરમાંથી દવા બનાવી શકે છે. મૂર્ખ વ્યક્તિ અમૃતમાંથી પણ ઝેર બનાવે છે.

આયુર્વેદ તેની ત્રિદોષ સિદ્ધાંતના આધારે ખોરાક અને ઔષધિના શરતી ઉપયોગ પર કામ કરે છે. તે એક સિદ્ધાંત એટલે કે બેલેન્સ પર કામ કરે છે. આયુર્વેદમાં મુખ્ય લક્ષ્ય શરીરમાં ત્રણ દોષોને સંતુલિત કરવાનું છે. કેટલાક ખોરાક અને દવાઓ એક દોશામાં વધારો કરે છે અને બીજામાં ઘટાડો કરે છે. તેથી, તમારે દરેક વસ્તુનો કુશળતાપૂર્વક ઉપયોગ કરવો જરૂરી છે.જો તમે ખોટી ઔષધિ લેશો તો તેનાથી તમારા રોગના દોષમાં વધારો થશે, જે તમારા શરીરમાં પહેલેથી જ તીવ્ર છે, તે થોડી આડઅસર તરફ દોરી જશે.

તે ખોરાકના સેવન પર પણ લાગુ પડે છે. અતિશય ખોરાક, ખોટા સંયોજનમાં અથવા જરૂરિયાત કરતા ઓછું લેવાથી પણ આડઅસરો થાય છે. સમાન ખોરાક નિયમિત ધોરણે લેવો, જે એક દોશામાં વધારો કરે છે, પણ આડઅસર કરશે. ઉદાહરણ તરીકે, જો તમે અઠવાડિયામાં 2-3 વાર રાજમા ખાવ છો, તો તે તમારા શરીરમાં અતિશય ગેસનું  કારણ બને છે. તેથી, તે વધતાં દોષમાં વધારો કરે છે અને વાયુ રોગો તરફ દોરી જાય છે.

આ જ સિદ્ધાંત આયુર્વેદિક દવાઓને લાગુ પડે છે. જો ખોરાક આડઅસર પેદા કરી શકે છે, તો ઔષધિઓ અને આયુર્વેદિક દવાઓ પણ આડઅસરો પેદા કરી શકે છે. આ પ્રશ્નનો સચોટ જવાબ છે – આયુર્વેદિક દવા અનેઔષધિઓનો અકારણ ઉપયોગ કરવાથી આડઅસર થઈ શકે છે.જો તમે દોષો અનુસાર આયુર્વેદિક દવા અને ઔષધિઓ ન લો (વધારો, ઘટાડો અથવા ઉત્તેજના અને તેના અવરોધને ધ્યાનમાં લેતા), તો તેઓ ઘણી આડઅસર પેદા કરી શકે છે.

હવે, એક ઔષધિનું ઉદાહરણ લઈએ, જે ખૂબજ સલામત એવી – જળબ્રહમી માનવામાં આવે છે કેજળબ્રહમી એ વાયુ દોષ ને શાંત પાડે છે અને કફ દોષ ને ઘટાડે છે. પરંતુ તે તેના ગરમ સ્વભાવને કારણે પિત્ત દોષ માં વધારો કરી શકે છે. જો કે,જો દર્દી તેને અપ્રાકૃતિક સ્વરૂપમાં લે તો એટલે કે 500 મિલિગ્રામથી વધુ એક દિવસમાં લે તો તેની પિત્તશક્તિની અસરો જોવા મળે છે તે શરીરમાં પિત્ત દોષ વધારે છે અને પિત્તથી થતો માથાનો દુખાવો કરે છે.

માથાનો દુખાવો એ તેની સૌથી સામાન્ય આડઅસર છે. આ આડઅસર વધેલા પીત દોષ વાળા લોકોમાં દેખાય છે. તેથી, તમારે દોષો ના વધારો, ઘટાડો, અવરોધ અને ઉત્તેજના અનુસાર ઔષધિઓ પસંદ કરવી જોઈએ. ઔષધિની અસરો ડોઝ આધારિત  છે.

બીજો મુદ્દો એ તમામ ઔષધિ  હકારાત્મક છે અને નકારાત્મક અસરો માત્રા-આધારિત છે. ઓછી માત્રામાં કેટલીક ઔષધિઓ સલામત છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો તમે તેનો ઉપયોગ તેના કુદરતી સ્વરૂપમાં કરો અને તેને દિવસમાં 9 ગ્રામ કરતા ઓછી, ટુંકા સમયમાં લેશો તો તે સલામત છે. ટૂંકા ગાળાના ઉપયોગ માટે 9 ગ્રામ એ તેની સૌથી વધુ શક્ય માત્રા છે. જો કે, અમે તેનો ઉપયોગ દરરોજ 3 ગ્રામ કરતા ઓછા અને વિભાજિત ડોઝમાં કરીએ છીએ.

જો આપણે તેનો ઉપયોગ લાંબા ગાળાના આધારે કરવાની જરૂર હોય, તો અમે તેનો ઉપયોગ દરરોજ 1000 મિલિગ્રામ દરેક 500 મિલિગ્રામના બે વિભાજિત ડોઝમાં કરીએ છીએ. તેથી, જો તમે તેનો ઉપયોગ દરરોજ 9 ગ્રામ કરતા વધારે કરો છો, તો તે તમારા શરીરમાં આડઅસર નું કારણ બને છે.

કુદરતી અને અકુદરતી સ્વરૂપ

ઔષધિઓના કુદરતી સ્વરૂપો સુરક્ષિત છે. કુદરતી સ્વરૂપો તાજા રસ, તાજી પેસ્ટ, તાજી વનસ્પતિઓ, સૂકા ઔષધિઓનો પાવડર અને તાજી ઉકાળો વગેરે. ઔષધિઓના અકુદરતી સ્વરૂપ એલોપેથી દવા જેવી જ આડઅસરો તરફ દોરી શકે છે. ઔષધિઓની  ડિટોક્સિફાઇડ ધાતુઓ અને ખનિજો જેવા કુદરતી ઘટકો ઓછા ઝેરી હોય છે. ઝેરી વનસ્પતિઓને તેમાંથી ઝેરી સંયોજનો દૂર કરવા માટે ડિટોક્સિફિકેશનની જરૂર હોય છે.

ડિટોક્સિફિકેશન અથવા શુદ્ધિકરણ વિના, તેઓ ગંભીર આડઅસરોનું કારણ બને છે. તમારે ઔષધિઓનો ઉપયોગ કરતા પહેલા ડિટોક્સિફિકેશનની જરૂર છે કે નહીં તે પણ તપાસવું આવશ્યક છે.  જો તકમારીયા ને તમે દિવસમાં 250 મિલિગ્રામથી વધુ ગળી જાવ તો તે બેચેની, ચક્કર અને પેટમાં અસ્વસ્થતા પેદા કરે છે. પરંતુ તમે તેને દરરોજ 1000 મિલિગ્રામની માત્રામાં શુદ્ધિકરણ પછી કોઈપણ આડઅસર વિના સુરક્ષિત રીતે ખાઈ શકો છો.તેથી, કેટલીક ઔષધિઓને દવા તરીકે ઉપયોગ કરતા પહેલા હાનિકારક સંયોજનોને દૂર કરવા માટે ડિટોક્સિફિકેશનની જરૂર હોય છે.

આયુર્વેદિક દવા અને ઔષધિઓનો અકારણ ઉપયોગ કરવાથી આડઅસર થઈ શકે છે. જો તમે દોષ અનુસાર આયુર્વેદિક દવા અને જડીબુટ્ટીઓ ન લો (વધારો, ઘટાડો અથવા ઉત્તેજના અને તેના અવરોધને ધ્યાનમાં લેતા), તો તેઓ વિરુદ્ધ રીતે અસર કરીને ઘણી આડઅસર લાવી શકે છે. તેથી, તમારે અનુભવી આયુર્વેદિક ચિકિત્સક અથવા હર્બલિસ્ટની માન્ય પ્રિસ્ક્રિપ્શન વિના આયુર્વેદિક દવાઓ અને ઔષધિઓ ન ખાવા જોઈએ.