બહેડા એ ત્રિફળા નો એક ભાગ છે. વસંત ઋતુમાં ઝાડ પરથી પાંદડા ખર્યા પછી તેની ઉપર તાંબા રંગની નવી ડાળી ઉગે છે. તેના ફળ વસંત ઋતુ પહેલા પાકે છે. પેટને શક્તિ આપતી બીજી કોઈ દવા આનાથી સારી નથી. બહેડા નું તેલ વાળ કાળા કરવા માટે ઉપયોગી માનવામાં આવે છે. બહેડા નું તેલ આગથી બળી ને થતા ઘા પર પણ ફાયદાકારક છે. બહેડા વાત, પિત્ત અને કફ આ ત્રણેય ખામીને દૂર કરે છે, પરંતુ તેનો મુખ્ય ઉપયોગ કફના રોગોમાં થાય છે.
બહેડા આંખો માટે પણ ફાયદાકારક છે. વાળને મજબૂત બનાવવા, ગાળાના દુખાવા, અનુનાસિક રોગ, લોહીની વિકૃતિઓ અને રક્તવાહિની ના રોગોમાં બહેડા ફાયદાકારક છે. બહેડા જંતુ મારવાની દવા છે. બહેડા થી મોતિયો દૂર થાય છે. તેની છાલ એનિમિયા, કમળો અને સફેદ રક્તપિત્તમાં ફાયદાકારક છે. તેના બીજ અતિશય તરસ, ઉલટી અને દમ નો નાશ કરે છે. હવે અમે તમને જણાવીશું કે બહેડા થી આપણા શરીરને કયા કયા લાભ થાય છે.
બહેડા અને ખાંડને સરખા ભાગે લઈને મિક્સ કરી તેનુ સેવન કરવાથી આંખોનો પ્રકાશ વધે છે. તલનું તેલ, બહેડા નું તેલ, ભાંગરાના રસ નો ઉકાળો બનાવો. તેને લોખંડના વાસણમાં પકાવો. દરરોજ તેનો ઉપયોગ કરવાથી આંખોની રોશની તેજ બને છે. બહેડા ની છાલને પીસીને મધ સાથે મિક્સ કરી લેપ કરવાથી આંખનો દુખાવો દૂર થાય છે. બહેડા પાવડર અને મધ મિક્સ કરીને મસ્કરા ની જેમ લગાવવાથી આંખો ના દુખાવામાં અને સોજા માં રાહત મળે છે.
બહેડાના ફળનું તેલ વાળ માટે ખૂબ જ પૌષ્ટિક છે. આ તેલ વાળને મજબૂત બનાવે છે. 1½ ગ્રામ બહેડામાં સમાન પ્રમાણમાં ખાંડ મિક્સ કરો. થોડા દિવસો ખાવાથી વધારે પડતી લાળ વહેવા ની સમસ્યા મટે છે. બહેડા અને હરડે ની છાલ એક સાથે સમાન પ્રમાણમાં ભેળવી પાવડર બનાવો. આ મિશ્રણના 4 ગ્રામ લેવાથી દમ અને ખાંસીમાં ફાયદો થાય છે. બહેડા ફળની છાલ ના પાવડર (10 ગ્રામ)માં મધ ઉમેરો. તેને ચાટવાથી ગંભીર અસ્થમા અને હેડકી માં પણ ઝડપથી રાહત મળે છે.
બહેડાના ફળના 3-4 ગ્રામ ચૂર્ણ માં મધ મિક્સ કરો. તેને સવાર-સાંજ ચાટવાથી કિડનીની પથરી ની બીમારીઓમાં રાહત મળે છે. બહેડા ની છાલ ચૂસવાથી કફમાં રાહત મળે છે.બકરીના દૂધમાં અખરોટ સિંધવ મીઠું અને બહેડા નાંખીને તેને પીવાથી તમામ પ્રકારની ઉધરસમાં રાહત મળે છે. 10 ગ્રામ બહેડા ચૂર્ણ માં મધ મિક્સ કરો. તેને ભોજન બાદ સવારે અને સાંજે ચાટવાથી સૂકી ઉધરસ અને લાંબા દમ માટે ખૂબ ફાયદાકારક છે.
બહેડા અને અશ્વગંધા પાવડર ને મિક્સ કરો. 5 ગ્રામ આ પાવડર ગોળ સાથે ભેળવી ગરમ પાણી સાથે પીવાથી હૃદય રોગમાં ફાયદો થાય છે.6 ગ્રામ બહેડા ચૂર્ણ ખાધા પછી ખાવાથી પાચન મટે છે. 2-5 ગ્રામ બહેડા ઝાડની છાલ અને લવિંગના 1-2 ટુકડા પીસીને 1 ચમચી મધમાં મિક્સ કરો. દિવસમાં 3-4 વખત ચાટવાથી ઝાડા-ઉલ્ટી માં રાહત મળે છે. બહેડા ના 2-3 શેકેલા ફળ પણ ખાવાથી ગંભીર ઝાડા મટે છે.
બહેડાના 3-4 ગ્રામ ચૂર્ણ માં મધ નાખીને દિવસમાં બે વાર ચાટવાથી પેશાબ ની સમસ્યામાં રાહત મળે છે. બહેડા, રોહિણી, કરેણ, સપ્તપર્ણી અને કપીલા ના ફૂલો નો પાવડર બનાવો. આ મિશ્રણ 2 થી 3 ગ્રામ લો અને તેમાં 1 ચમચી મધ મિક્સ કરો. તે પિત્તના વિકારને કારણે થતી ડાયાબિટીસમાં ફાયદાકારક છે. બહેડા નું તેલ ખરજવું, ખંજવાળ વગેરે ત્વચા રોગો અને બળતરા ઘટાડવા માટે ફાયદાકારક છે. તેના મસાજ દ્વારા ખંજવાળ અને બળતરા મટી જાય છે.
બહેડા અને જવાના 40-60 મિલીલીટરના ઉકાળોમાં 1 ચમચી ઘી મિક્સ કરો. દિવસમાં ત્રણ વખત પીવાથી પિત્ત અને કફ થી થતા તાવમાં રાહત મળે છે.શ્વાસની તકલીફ મોટે ભાગે કફની ખામીને કારણે થાય છે જેમાં શ્વસન માર્ગમાં લાળ એકઠી થવાનું કારણ હોય છે. બહેડા માં કફ શામક ગુણધર્મો તેમજ ગરમ હોવાના કારણે લાળ ને ઓગાળવામાં મદદ કરે છે. બહેડા માં મળતા ગરમ ગુણધર્મો ને લીધે તે આગને તીવ્ર બનાવી પાચન શક્તિ વધારવામાં પણ મદદ કરે છે.
મોઢાનાં ગલોફાં પર ચાંદા પડતાં હોય, ગળામાં દુખાવો રહેતો હોય કે કાકડા થયા હોય ત્યારે એક ચમચી બહેડાનું ચૂર્ણ એક ગ્લાસ પાણીમાં પલાળી રાખવું. બીજા દિવસે ઉકાળીને અડધું થાય એટલે ઠારીને, ગાળીને એ પાણી થોડી વાર મોંમાં ભરી રાખવું અને પછી કોગળા કરવા. એનાથી રાહત મળે છે.