અપમાર્ગ એ એક સૌથી અસરકારક આયુર્વેદિક ઔષધિ છે જેનો ઉપયોગ ક્ષારસુત્ર નામની આયુર્વેદિક દવાનું વિશેષ સ્વરૂપ બનાવવા માટે થાય છે. ક્ષારનું વર્ણન ઘણા આયુર્વેદિક ગ્રંથોમાં જોવા મળે છે અને તેનો ઉપયોગ વિવિધ રોગોની સારવારમાં થાય છે. અપમાર્ગનો ઉપયોગ શસ્ત્રક્રિયા સંબંધિત પ્રક્રિયાઓમાં પણ થાય છે, ખાસ કરીને બોઇલની સારવારમાં.
અપમાર્ગાના છોડમાં ઔષધિ ગુણધર્મો સમૃદ્ધ છે, જેનો ઉપયોગ કિડનીના રોગો, કોલેરા, દાંતના દુ:ખાવા, હરસ, પેશાબની બિમારીઓ, પેટ અને પાચક રોગો, માસિક સ્રાવ દરમિયાન અતિશય રક્તસ્રાવમાં થાય છે. એે એક ખૂબ જ સરળ છોડ છે જે ઉષ્ણકટીબંધીય વાતાવરણમાં ઉગે છે અને દરેક જગ્યાએ જોવા મળે છે. આ છોડની સૌથી મોટી ઓળખ એ છે કે જ્યારે તમે આ છોડો માંથી પસાર થશો, ત્યારે તેના નાના કાંટાદાર ફળ અથવા બીજ તમારા પગ અને કપડામાં અટવાઇ જાય છે અને તેની ચાંચ સોયની જેમ ખૂબ તીક્ષ્ણ હોય છે, તેથી તેને દૂર કરવો ખૂબ મુશ્કેલ પણ છે.
અપમાર્ગાના મુખ્યત્વે બે પ્રકારો છે: સફેદ અપમાર્ગા – તેનો દાંડી લીલી હોય છે અને પાંદડા ભૂરા અને સફેદ રંગના હોય છે અને જવ જેવા લાંબા બીજ હોય છે. લાલ અથવા લોહી અપમર્ગા – તેનો દાંડી લાલ રંગની હોય છે અને પાંદડા પણ લાલ રંગથી છલકાતા હોય છે.
અપમાર્ગના ફાયદા :
અપમાર્ગના પાંદડાઓ ,મૂળ, અને છોડાનો ઉપયોગ વિવિધ રોગોની સારવારમાં થાય છે. આ છોડ ગુણધર્મો થી ભરેલો છે જે રોગોને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે. ડિસમેનોરિયા, દાંતમાં દુખાવો અને રક્તસ્રાવ માટેનું શ્રેષ્ઠ હર્બલ ઇલાજ છે. જો તમે ઇચ્છો, તો તમે તેને અપમર્ગાના દાંડી અથવા મૂળની મદદથી ટૂથબ્રશ કરી શકો છો. આ સિવાય અપમાર્ગાના પાંદડા અને મૂળને પીસીને પાઉડરમાં નાખો અને આ ચુર્ણમાં એક ચપટી મીઠું નાખીને રોજ રોજ બ્રશ કરવાથી દાંતનો દુ:ખાવો મટે છે.
અપમાર્ગ પેટને સાફ કરવાની દવા તરીકે ઓળખાય છે જે આંતરડામાં રહેલા કોઈપણ ચેપ અને કૃમિને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે. આવી સ્થિતિમાં ઉલ્ટી થવી અને ઉબકાની સમસ્યાને પણ દૂર કરી શકે છે. અપમાર્ગના પાનનો રસ પેટના દુખાવાની સમસ્યાથી રાહત મેળવી શકે છે. આ માટે, અપમાર્ગના પાનનો એક ચમચી રસ, ચાર ચમચી પાણી મિક્સ કરીને રોજ એકવાર પીવાથી પેટના દુ:ખાવામાં રાહત મળશે.
અપમાર્ગ એક ખૂબ જ શક્તિશાળી અને અસરકારક ડિટોક્સાઇફિંગ ઔષધિ છે જે શરીરને અંદરથી સાફ કરીને રોગોને મટાડવામાં મદદ કરે છે. જો કોઈને ખરજવું, ચામડીના જખમ, ચામડીના ચેપ, ઉકળે છે અથવા કોઈ અન્ય ચેપ છે, તો આ માટે, અપમાર્ગના પાંદડા પીસીને લેપ બનાવીને ત્વચા પર લગાવો. આ ત્વચાની સમસ્યાઓ પણ દૂર કરે છે. આ ઉપરાંત, અપમાર્ગ લોહીને શુદ્ધ પણ કરે છે, જેનાથી ત્વચા પર ખંજવાળ અને ફોડલિઓ થતી નથી.
શરદી અને ખાંસીના કિસ્સામાં અપમાર્ગ વાપરી શકાય છે. આ માટે, અપમાર્ગના પાંદડા અથવા ફૂલને પાણીમાં ઉકાળો અને તેનો ઉકાળો તૈયાર કરો. દિવસમાં બે વખત આ ઉકાળો લેવાથી કફ અને શરદીમાં રાહત મળે છે. આ સિવાય અપમાર્ગના પાનનો રસ અથવા ચુર્ણ મધ સાથે મેળવી ચાટવાથી શ્વસન માર્ગ અને છાતીમાં સંચિત કફ પણ દૂર થાય છે, જે કફને ઝડપથી મટાડે છે.
જો કોઈ વ્યક્તિને થાંભલાની સમસ્યા હોય છે, તો પછી તેમના માટે આ ઔષધિ લાભકારી આયુર્વેદિક ઉપાય સાબિત થઈ શકે છે. અપમાર્ગનાં બીજને પીસીને રોજિંદા આહારમાં ઉમેરો અને તેનું સેવન કરો અથવા અપમાર્ગના તાજા પાન ધોઈ લો અને તેને સારી રીતે સાફ કરો જેથી તેમાં કોઈ ગંદકી ના આવે. ત્યારબાદ પાંદડાની પેસ્ટ પાણીમાં મિક્ષ કરીને આ પેસ્ટને અસરગ્રસ્ત ભાગ પર લગાવો. આ કરવાથી, થાંભલાઓની સમસ્યા હળવી થઈ જશે.
અપમાર્ગ એક ઔષધિ છે જેનો એન્ટિબાયોટિક અસર છે અને તેથી તે બ્લડ સુગર ઘટાડવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. તેના ફૂલોનો ઉપયોગ પ્રાચીન કાળથી ડાયાબિટીઝની સારવાર માટે કરવામાં આવે છે. ઇથેનોલ તત્વ અપમાર્ગાના ફૂલોમાં જોવા મળે છે જે એન્ટિબાયોટિક પ્રવૃત્તિમાં મદદરૂપ છે. આવી સ્થિતિમાં, અપમાર્ગાના ફૂલોને પીસીને તેનો રસ કાઢી દરરોજ એક ચમચી રસ લો. તે ખાંડનું સ્તર ઘટાડવામાં મદદ કરશે.
હ્રદયરોગને રાહત આપવા અપમાર્ગ ઉપયોગી છે. અપમાર્ગ હૃદયની સ્થિતિ સુધારવામાં મદદ કરે છે કારણ કે તે રક્ત પરિભ્રમણને અવરોધે છે. તે વધતા ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. આ માટે, દિવસમાં એકવાર અપમાર્ગ ના છોડનું 5 એમએલ નું સેવેન કરો.
અપમાર્ગ એક ઉત્તમ મૂત્રવર્ધક પદાર્થ છે જે કિડની અથવા પેશાબની મૂત્રાશયમાં કોઈ પણ પ્રકારની પથરી ની સમસ્યા હોય તો શરીરમાંથી સરળતાથી બહાર નીકળવામાં મદદ કરે છે. આ સિવાય જો કિડની અથવા મૂત્રાશયમાં ચેપ સંબંધિત કોઈ સમસ્યા છે જે વ્યક્તિને અસર કરી રહી છે, તો તેને દૂર કરવામાં પણ ફાયદાકારક છે. આ માટે, અપમાર્ગાનાં પાંદડા પીસીને તેનો રસ કાઢી દરરોજ અડધી ચમચી રસ લો.
અપમાર્ગ ગેરફાયદા:
અપમાર્ગનો ઉપયોગ કરતી વખતે, તેની માત્રા માં ખૂબ કાળજી લેવાની જરૂર છે કારણ કે અપમાર્ગનો વધુ પડતો વપરાશ એટલે વધારે માત્રા લેવાથી ઉબકા અને ઉલ્ટી થઈ શકે છે. સગર્ભા સ્ત્રીઓ અને મહિલાઓ કે જેમણે તેમના બાળકોને સ્તનપાન કરાવ્યું છે તેમને અપમાર્ગનો સેવનથી બચવું જોઈએ. તે તેમના માટે સલામત માનવામાં આવતું નથી.
જો કોઈ વ્યક્તિ, ખાસ કરીને પુરુષો, વંધ્યત્વ સંબંધિત સમસ્યાઓ માટે સારવાર લઈ રહ્યા છે, તો પછી તેઓએ પણ અપમાર્ગનો ઉપયોગ ટાળવો જોઈએ. 12 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને અપમાર્ગ ન આપો અથવા જો તમારે આપવી હોય તો તબીબી સલાહ લીધા પછી જ તેને ખૂબ ઓછી માત્રામાં આપો. અપમાર્ગની અસર ગરમ છે, તેથી તેના પાંદડા અથવા પેસ્ટને સીધી ત્વચા પર લગાવવાને બદલે, તેને પાણી અથવા દૂધ જેવા કોઈ પણ ઠંડા ઘટકો સાથે ભેળવી ને ઉપયોગ કરવો જોઈએ.